Quan hệ Mỹ - Iran: 70 năm căng thẳng ảnh hưởng thế nào đến giá dầu và thị trường toàn cầu

Cuộc đảo chính năm 1953, các cuộc khủng hoảng dầu mỏ và chiến tranh ủy nhiệm đã biến Trung Đông thành sân khấu của mối hận thù đắt đỏ nhất thế giới — và tác động trực tiếp đến danh mục đầu tư của bạn.

Phố Wall mê kịch tính, nhưng quan hệ Mỹ - Iran không chỉ là một vở kịch. Nó là một bộ phim dài tập kéo dài 7 thập kỷ, có cả vũ khí hạt nhân và tàu chở dầu. Sau khi xung đột 12 ngày giữa Israel và Iran kết thúc bằng một lệnh ngừng bắn mong manh hồi tháng 6/2025, nhà đầu tư toàn cầu lại đặt câu hỏi quen thuộc đã đẩy giá dầu tăng 8%: Liệu Tehran có "chơi đẹp" với Washington, hay ta lại chuẩn bị bước vào phần tiếp theo của loạt phim “Gây áp lực tối đa”?

Điều mà nhà đầu tư Đông Nam Á cần hiểu rõ: chuyện này không chỉ là chính trị Trung Đông. Khi Iran đối đầu với Mỹ, giá dầu nhảy múa, cổ phiếu quốc phòng bật tăng, và các tài sản trú ẩn như vàng hay đồng yên Nhật trở thành điểm đến hấp dẫn cho các quỹ từ Singapore đến Seoul.

Hồn ma năm 1953: Vì sao Iran không tin Mỹ

Muốn hiểu vì sao Iran vẫn “thù dai” như người bạn cũ từng bị phản bội ở cấp ba, ta phải quay về năm 1953. Khi đó, Thủ tướng Iran – Mohammad Mossadegh – quyết định quốc hữu hóa ngành dầu mỏ, đuổi các công ty dầu khí Anh ra khỏi nước. Phản ứng của phương Tây? Một cuộc đảo chính do CIA hậu thuẫn, khôi phục chế độ quân chủ và đảm bảo dòng dầu vẫn chảy về phương Tây.

Với người Iran, đây không chỉ là chính trị – mà là bằng chứng rằng Mỹ sẵn sàng lật đổ bất kỳ chính phủ nào nếu lợi ích bị đe dọa. Từ Cách mạng Hồi giáo 1979 đến chiến tranh Iran - Iraq kéo dài 8 năm (nơi Saddam Hussein sử dụng vũ khí hóa học với sự làm ngơ của phương Tây), Iran luôn nhìn mọi thiện chí ngoại giao từ Mỹ như một con ngựa thành Troy.

Nói dễ hiểu: Nếu đối tác từng giúp đối thủ cướp công ty của bạn, liệu bạn có tin vào “đề xuất hợp tác” tiếp theo? Với Iran, mặc định là không.

Cấm vận kinh tế: Con dao hai lưỡi

Đây là điểm thị trường cần đặc biệt lưu ý. Mỹ đã cô lập Iran như kiểu cả lớp tẩy chay một học sinh – chỉ khác là học sinh này kiểm soát một trong những trữ lượng dầu khí lớn nhất thế giới. Cấm vận của Mỹ đã làm xuất khẩu dầu của Iran giảm từ 2,5 triệu thùng/ngày năm 2018 xuống còn khoảng 1,5 triệu hiện nay. Nhưng đây là cú twist: Iran đã thành thạo kỹ năng né cấm vận.

Các nhà máy lọc dầu Trung Quốc vẫn mua dầu Iran thông qua các thủ đoạn phức tạp: chuyển hàng giữa tàu, giấy tờ giả mạo... Tổng giá trị giao dịch ngầm này ước tính 30–40 tỷ USD mỗi năm, theo các hãng phân tích năng lượng. Giống như một trò trốn tìm tài chính toàn cầu, nơi phần thưởng là an ninh năng lượng cho nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.